به همت دفتر هم‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی نشست هم‌اندیشی اساتید با موضوع «پدافند غیرعامل در آموزش عالی» روز چهارشنبه ۱۱ تیرماه ۱۴۰۴، با حضور دکتر مصطفی قلی‌زاده (عضو هیئت علمی گروه شیمی دانشگاه فردوسی مشهد)، دکتر کیوان حسینی (عضو هیئت علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد) و با دبیری دکتر زمانی بهابادی (دبیر دفتر هم‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی) و جمعی از اعضای هیئت علمی دانشگاه در دفتر نهاد رهبری برگزار شد.
در این نشست، دکتر مصطفی قلی‌زاده، عضو هیئت علمی گروه شیمی، با اشاره به اهمیت روزافزون پدافند غیرعامل در فضای دانشگاهی و ملی، اظهار کرد: پدافند غیرعامل مجموعه‌ای از اقدامات غیرمسلحانه است که با هدف کاهش آسیب‌پذیری نیروهای انسانی، تجهیزات، اسناد، ساختمان‌ها و شریان‌های حیاتی کشور انجام می‌شود. این اقدامات می‌توانند پیش از بحران، هنگام وقوع آن یا حتی در شرایط عادی و طبیعی اجرا شوند.
وی در ادامه با تأکید بر اینکه در سال‌های اخیر کشور با طیفی از تهدیدات ترکیبی مواجه بوده است، افزود: دشمنان ما از ابزارهای نظامی، سایبری، بیولوژیک، روانی و رسانه‌ای برای ضربه زدن به ملت ایران بهره می‌گیرند. حملات اخیر در قالب جنگ ترکیبی نشان داد که غفلت، ناآگاهی و نبود آمادگی می‌تواند منجر به شوک روانی و تضعیف اعتماد عمومی شود.
دکتر قلی‌زاده با بازخوانی بیانات مقام معظم رهبری درباره ضرورت عملیاتی شدن تدابیر پدافند غیرعامل، یادآور شد: ایشان بارها بر لزوم اهتمام همه‌جانبه دستگاه‌ها نسبت به اجرای مؤثر طرح‌های پدافند غیرعامل تأکید کرده‌اند. دانشگاه‌ها به‌ویژه وزارت علوم باید این مسئله را در اولویت کاری خود قرار دهند.
او با اشاره به ناکارآمدی ساختارهای فعلی در برخی دانشگاه‌ها گفت: پدافند غیرعامل در دانشگاه فردوسی مشهد تاکنون به‌صورت پراکنده و نهادینه‌نشده دنبال شده است. تشکیل کمیته دائمی پدافند غیرعامل، اجرای مانورهای تمرینی، و آموزش فراگیر اساتید، کارکنان و دانشجویان می‌تواند ما را در برابر تهدیدات گوناگون مقاوم‌تر کند.
وی همچنین به تهدیدات نوپدید نظیر حملات سایبری، بیوتروریسم، و نفوذ اطلاعاتی اشاره کرد و افزود: امروز دشمن با ابزارهایی چون ریزپرنده‌ها، شبکه‌های جاسوسی اطلاعاتی و تروریسم زیستی می‌کوشد امنیت زیستی، روانی و علمی کشور را مختل کند. اگر به مردم آموزش ندهیم و اگر دانشگاه‌ها نقشی فعال نداشته باشند، آسیب‌پذیری ما افزایش می‌یابد.
او در پایان تأکید کرد: دانشگاه‌ها باید پیش از وقوع بحران‌ها، آموزش‌های لازم را بدهند، زیرساخت‌های ایمن طراحی کنند و از تجربه‌ها و ظرفیت‌های علمی خود برای کاهش مخاطرات استفاده نمایند. ما نباید تنها پس از وقوع بحران‌ها واکنش نشان دهیم؛ بلکه باید پیشگیرانه، پیشرو و پیش‌آگاه باشیم.
در ادامه نشست، دکتر کیوان حسینی، عضو هیئت علمی گروه زمین‌شناسی، ضمن تحلیل نقش دانشگاه در پدافند غیرعامل و مدیریت بحران، گفت: در شرایط کنونی، دانشگاه‌ها نه‌تنها مراکز علمی، بلکه نهادهایی حیاتی در حفظ امنیت نرم و سخت کشور به‌شمار می‌آیند. نقش آنها در مواجهه با بحران‌های طبیعی، انسانی، سایبری و اطلاعاتی بی‌بدیل است.
او با اشاره به اهمیت آموزش‌های پیشگیرانه در دانشگاه‌ها افزود: ما در ایران هنوز مدیریت بحران را بیشتر پس از وقوع بحران می‌بینیم. در حالی که یک نظام علمی پیشرو، باید سه مرحله‌ی کلیدی را پوشش دهد: آمادگی پیش از بحران، واکنش هنگام بحران و بازسازی پس از بحران.»
عضو هیئت علمی گروه زمین شناسی، ضعف زیرساخت‌های مدیریتی در مواجهه با بحران را یکی از چالش‌های موجود دانست و خاطرنشان کرد: بسیاری از دانشگاه‌ها فاقد طرح جامع مدیریت بحران هستند. در حالی که تهیه این طرح‌ها، آموزش عمومی، تعیین سخنگوی رسمی دانشگاه در بحران‌ها، و طراحی ساختارهای HSE از اقدامات ضروری و حیاتی است.
وی با نقد وابستگی زیرساختی کشور به فناوری‌هایی چون اینترنت و GPS گفت: ما باید نسبت به وابستگی تکنولوژیک خود هوشیار باشیم. فناوری‌هایی که زمانی صرفاً نظامی بودند، امروز ابزارهایی حساس در دست دشمنان شده‌اند. کشورهای بزرگی مانند چین و روسیه سامانه‌های موقعیت‌یابی مستقل دارند. ما نیز باید به سمت استقلال فناورانه در این حوزه حرکت کنیم.
او همچنین به تهدیدات بیوتروریسم و نفوذ تدریجی آسیب‌های زیستی اشاره کرد و گفت: برخی تهدیدات، همچون آلودگی‌های زیستی، به‌آرامی و در طی نسل‌ها اثر می‌گذارند. بی‌توجهی به این موارد، می‌تواند بنیان سلامت جامعه را در بلندمدت تضعیف کند.
دکتر حسینی در بخش پایانی سخنانش تأکید کرد: برای رویارویی با تهدیدات نوین، دانشگاه‌ها باید ساختار بحران را تقویت کنند، آموزش‌ها را عمومی‌سازی کنند، تجهیزات ایمنی فراهم سازند، و فرهنگ مدیریت بحران را در میان اعضای هیئت علمی و دانشجویان نهادینه کنند.
در پایان این نشست، استادان حاضر به بیان دغدغه‌ها و پیشنهادهای خود در زمینه افزایش تاب‌آوری دانشگاه در برابر تهدیدات ترکیبی پرداختند و بر ضرورت هم‌افزایی علمی و اجرایی در تحقق پدافند غیرعامل تأکید کردند.
