نشست هم‌اندیشی اساتید با عنوان «جایگاه و نقش ایران در نظم و تحولات منطقه‌ای پیشِ رو» روز چهارشنبه، ۱ اسفند ۱۴۰۳، در سالن شورای دفتر نهاد رهبری برگزار شد.
این نشست با حضور دکتر سید جلال دهقانی فیروزآبادی، استاد تمام روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران، دکتر سید مرتضی نوعی باغبان، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد (دکترای تخصصی علوم سیاسی گرایش جامعه‌شناسی سیاسی) و دبیر علمی نشست، دکتر زمانی بهابادی، دبیر دفتر هم‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد و جمعی از اساتید برگزار شد.
دکتر سید جلال دهقانی فیروز آبادی، استاد تمام روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران گفت: نظم جهانی از زمان فروپاشی شوروی تا به امروز نظم گذار است. این نظم به صورت سیال وجود دارد. روایت‌های متفاوتی در مورد این موضوع وجود دارد. برخی از اندیشمندان آمریکایی بر این عقیده هستند که اگر یکی از نظام‌های دوقطبی در نظام بین‌الملل فروبپاشد، نظم جهانی یک قطبی یا تک قطبی می‌شود. و براساس همین دیدگاه هم عمل کردند.
دکتر دهقانی فیروزآبادی در ادامه افزود: برخی از اندیشمندان آمریکایی‌همچنین بر این عقیده هستند که نظام بین‌الملل نه‌تنها یک قطبی است، بلکه نظام هژمونیک نیز است.
وی در ادامه به مقایسه نظم تک قطبی و هژمونیک پرداخت و اظهار کرد: اما نظم تک قطبی و هژمونیک متفاوت است. اگر فقط میزان قدرت منظور باشد، بالخصوص قدرت مادی بلامنازع باشد، این نظام می‌شود تک قطبی. اگر نظام تک قطبی، علاوه بر قدرت مادی، به لحاظ فرهنگی هم موجه باشد، این نظام هژمونیک است. آمریکا بعداز فروپاشی شوروی، نظام هژمونیک نبود.
دکتر دهقانی گفت: هانتینگتون بر این عقیده بود که نظام‌‌بین‌المللی بعد از فروپاشی شوروی، یک_چند قطبی است. آمریکا به تنهایی نمی‌تواند نظام بین‌الملل را مدیریت کند.
استاد تمام روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران در مورد افول آمریکا بیان کرد: منظور از افولی که در نظم نظام بین‌الملل مطرح است، این است که قدرت قطب‌ها در نظام بین‌الملل نسبت به همدیگر سنجیده می‌شوند. اگرچه که آمریکا از ۵۰ سال پیش قدرت او افزایش پیدا کرده است. اما نسبت به مقایسه کشورهای دیگه مانند چین، روسیه و اروپا، پیشرفت آنچنانی نکرده است، و عقب مانده است.
وی در ادامه افزود: در آخرین گزارش کنفرانس امنیتی مونیخ در مورد مسائل بین‌المللی که یک پیش‌بینی شده است، این است که نظام بین‌الملل در آینده به سمت چند قطبیت می‌رود.
دکتر دهقانی در ادامه بحث گفت: نظام بین‌الملل آنگونه که قبلا بوده است دیگر نیست، اصطلاحی که در این خصوص به‌کار برده می‌شود، پسا آمریکایی یا غربی است. ولی به این معنی نیست که نظام غربی از صحنه نظام بین‌الملل حذف شوند، اما دیگر محور نظام بین‌الملل نیستند. قدرت درحال انتقال از غرب به شرق می‌باشد. در آینده ما نیز شاهد نظم اوراسیایی خواهیم بود.
در ادامه اظهار کرد: نظم بعد از جنگ جهانی دوم تا الان مشهور به نظم بین‌الملل لیبرال است. بعداز بحران کرونا و آمدن ترامپ، کارهایی که ترامپ انجام داد، باعث شد که نظم لیبرال تضعیف بشود.
استاد تمام روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران در باب نظم منطقه‌ای بیان کرد: یکی از ویژگی‌های نظم در حال شکل‌گیری، نقش مناطق در نظام بین‌الملل است، روز به روز نقش مناطق در نظم بین‌الملل افزایش پیدا میکند. خودمختاری و آزادی عمل مناطق در نظم درحال شکل‌گیری، رو به افزایش است. در میان مناطق موجود، نقش منطقه خاورمیانه برجسته‌تر است. چون دعوای اصلی درمورد نظم جدید، بین چین و آمریکا است. از منظر غربی‌ها روسیه و ایران یک بلوکی در کنار چینی‌ها تشکیل داده‌اند، به‌خاطر اینکه این دو کشور در برابر غرب مقابله کنند.
دکتر دهقانی در باب توافق ابراهیم گفت: آمریکای‌ها بر این عقیده بودند که چگونه میتوان به خاورمیانه امنیت و ثبات بخشید، آنها به همین دلیل فلسطین را از مباحثات موجود حساب نکرده‌اند. مسئله فلسطین را به‌گونه‌ای میخواهند حل کنند که بلاموضوع شود، آن هم از طریق عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل. به همین دلیل تلاش کردند پیمان ابراهیم را منعقد کنند.
وی در ادامه تاکید کرد: اما وجود فلسطین در خاورمیانه ذاتی است. پیش فرض پیمان ابراهیم این بود که وجود فلسطین در خاورمیانه ذاتی و تاثیر‌گذار نیست. یکی از مفاد این پیمان این بود که فلسطینی‌ها را به صحرای سینا و اردن کوچ دهند.
دکتر دهقانی در پاسخ اینکه هفت اکتبر در منطقه چه تاثیری داشت، افزود: هفت اکتبر نظمی که براساس توافقی که در پیمان ابراهیم چیده شده بود را برهم زد.
وی در ادامه افزود: کشور آمریکا میخواست موضوع فلسطین را به حاشیه ببرند. به همین دلیل میخواستند بین اسرائیل و عربستان عادی‌سازی برقرار کنند. نظمی هم که در خاورمیانه میخواستند در پیمان ابراهیم ایجاد کنند، نظم دو ستونی بود. اسرائیل بخش نظامی و امنیتی خاورمیانه را تامین کند و عربستان هم بخش اقتصادی را تامین کند.
استاد تمام روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران در آخر بیان کرد: هفت اکتبر، مجددا مسئله فلسطین را مسئله اول خاورمیانه کرد، و عادی سازی عربستان و اسرائیل را فعلا متوقف کرد.
شایان ذکر است که در پایان نشست اساتید و دکتر دهقانی به مباحث و سوالات موجود پرداختند
دکتر زمانی، دبیر دفتر هم‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد، در شروع بحث گفت: تحولات در منطقه خیلی سریع اتفاق می‌افتد، و ما موضوعاتی که انتخاب میکنیم، با توجه به پیشنهادات و نظریات همکاران گرامی است.
دکتر زمانی در ادامه ذکر کرد: دغدغه اصلی این هم‌اندیشی‌ها در این است که این هم‌اندیشی‌هایی که برگزار می‌شود اثربخشی داشته باشند. هم‌اندیشی صرف اینکه یک سخنرانی نباشد، ما یک سیر فرایندی باید تامین کنیم تا تاثیر داشته باشد، و از دل این هم‌اندیشی موضوعات پژوهشی استخراج شود. این موضوعات پژوهشی اگر تاثیر‌گذار باشند، اثر خودشان را در جامعه علمی نشان می‌دهد.
خبرنگار باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی: محمدرضا مهدی‌زاده
